بیماری دیابت که جزء شایع‌ترین بیماری‌های قرن حاضر محسوب می‌شود، در اصل به علت عدم توانایی بدن در کنترل قند خون به وجود می‌آید. این کنترل توسط هورمونی به نام انسولین انجام می‌شود. حال اگر غده پانکراس به اندازه کافی انسولین ترشح نکند و یا سلول‌های بدن نسبت به این هورمون مقاومت پیدا کنند، سطح گلوکز خون بالا می‌رود که این خود می‌تواند عوارضی ازجمله بیماری‌های قلبی عروقی و کلیوی، نوروپاتی، سکته، افزایش فشار خون، آسیب به چشم‌ها و... را به دنبال داشته باشد.
دیابت به دو نوع تیپ1 و تیپ2 تقسیم می‌شود. در دیابت تیپ1 پانکراس به اندازه کافی انسولین نمی‌سازد. علت این بیماری هنوز کاملا شناخته شده نیست اما عده‌ای آن را نوعی پاسخ ایمنی علیه سلول‌های پانکراس خود فرد می‌دانند و شخص مبتلا باید تا آخر عمر انسولین دریافت نماید. در دیابت تیپ2 علی‌رغم اینکه انسولین توسط پانکراس ساخته می‌شود، قند خون همچنان بالاست و علت آن کم بودن تولید انسولین و یا مقاومت سلول‌های بدن به این هورمون است. با وجود اینکه این بیماری در افراد با سنین بالا شایع‌تر است امروزه به مقدار قابل توجهی در بین جوانان مشاهده می‌شود و دلیل اصلی آن هم چاقی است.
نوعی از دیابت هم وجود دارد که در دوران بارداری ایجاد می‌شود چرا که میزان گلوکز خون به بیش از حد نرمال می‌رسد اما بدن فرد قادر به تولید انسولین به مقدار کافی نیست. از علایم دیابت می‌توان به خستگی، تشنگی مفرط، تکرر ادرار و عفونت‌های پوستی اشاره کرد. نکته جالب توجه این است که در افراد دارای اضافه وزن، کم کردن وزن به شکل صحیح و انجام تمرینات ورزشی مناسب و پیوسته می‌تواند تاثیر خوبی روی میزان قند خون داشته و احتمال بروز دیابت نوع2 را کاهش دهد.
علاوه بر این داشتن یک رژیم غذایی خوب و نگه داشتن وزن در حد متعادل، پایه و اساس کنترل دیابت است. بنابراین به این افراد توصیه می‌شود که از شکر و چربی (مخصوصا چربی اشباع) کمتری استفاده کنند و در مقابل غذاهای حاوی فیبر بالا (مخصوصا از نوع محلول)، میوه‌جات و سبزیجات را در رژیم غذایی خود جای دهند تا قند خونشان در حد نرمال حفظ شود. البته در برخی موارد هم بیمار برای کنترل دیابت نیاز به دارودرمانی دارد که تشخیص آن برعهده پزشک معالج است. در کل رژیم غذایی فرد دیابتی باید حاوی خوراکی‌های مورد علاقه او باشد. به این ترتیب فرد از برنامه غذایی خود احساس رضایت کرده و از پرخوری‌های نابه‌جا اجتناب می‌کند. در ادامه به بررسی انواع غذاهای مناسب و نامناسب برای برای افراد دیابتی می‌پردازیم.
غذاهایی که مصرف آن‌ها برای فرد توصیه می‌شود شامل موارد زیر می‌شوند:
غذاهای نشاسته‌ای شامل کربوهیدرات: از آن جایی که این غذاها انرژی بدن را تامین و به کنترل گلوکز خون کمک می‌کنند، باید در هر وعده غذایی مصرف شوند اما در مورد مقدار مورد نیاز برای این مصرف روزانه باید با یک متخصص تغذیه مشورت کرد. در کل بهتر است از نان‌ها و پاستاهای حاوی غلات کامل، برنج قهوه‌ای و غلات صبحانه استفاده نمود.
غذاهای فیبردار: فیبر می‌تواند سرعت ورود قند و کربوهیدرات را به جریان خون آهسته نماید و میزان کلسترول خون را در حد متعادل نگه دارد. این ماده با ارزش در مواد غذایی چون جودوسر، میوه‌جات، سبزیجات و حبوباتی مانند لوبیا، عدس و نخود به مقدار زیاد یافت می‌شود. ویژگی مثبت این غذاها این است که استفاده از آن‌ها مانع مصرف مواد غذایی غیرضروری توسط فرد دیابتی می‌شود به نحوی که شخص با مصرف این مواد کاملا احساس سیری می‌کند.
منیزیم، کرومیوم، روی و ویتامین B3: تمام این مواد مغذی باعث ثابت نگه داشتن قند خون شده و در غذاهایی چون سبزیجات، مواد غذایی شامل غلات کامل، لبنیات و غذاهای دریایی یافت می‌شود.
سبزیجات: مصرف سبزیجاتی ازجمله قارچ، پیاز، بادنجان، گوجه‌فرنگی و کدو سبز که بسیار خوش طعم و حاوی مقدار کمی کربوهیدرات هستند همراه چاشنی‌هایی چون رزماری، فلفل قرمز و یا سیر برای دیابتی‌ها مناسبند.
انواع دیگری از سبزیجات چون کلم پیچ، اسفناج و برگ چغندر هم وجود دارند که مانند دسته قبل سالم و خوش طعم بوده و شامل کربوهیدرات اندکی می‌باشند و می‌توان آن‌ها را به شکل‌های مختلف مانند کبابی کردن در اجاق و یا مخلوط کردن با مواد غذایی پروتئین دار چون ماهی سالمون استفاده کرد. مصرف سبزیجات با برگ سبز تیره چون کلم بروکلی، اسفناج و بروکسل و همچنین سبزیجات زرد و نارنجی مانند هویج، سیب‌زمینی شیرین و کدو حلوایی هم می‌تواند برای دیابتی‌ها بسیار مفید باشد.
آب و نوشیدنی‌های طعم‌دار کم‌کالری: فرد دیابتی باید رطوبت بدن خود را با آشامیدن آب به تنهایی و یا آب همراه یک تکه لیمو یا خیار،چای سبز و... که برخلاف بسیاری از نوشیدنی‌های دیگر قند بالایی ندارند، حفظ کند. همچنین اگر فرد به نوشیدن چای سبز تمایلی ندارد می‌تواند از چای سرد(ice tea) همراه لیمو یا یک تکه چوب دارچین استفاده نمایند.
میوه‌جات: استفاده از میوه‌های تازه، فریزشده، کنسروی و یا خشک شده برای افراد دیابتی بسیار سودمند است. برای مثال یک فنجان خربزه یا توت تنها 15 گرم کربوهیدرات دارد در حالی که منبع غنی از مواد مغذی و فیبر است. حتی می‌توان برای دستیابی به طعمی بهتر آن‌ها را با ماست ساده و یا تکه‌های یخ مخلوط کرد.
در کنار غذاهایی که در بالا ذکر شد مواد غذایی هم وجود دارند که مصرف آن‌ها برای افراد مبتلا به دیابت توصیه نمی‌شود و بهتر است این افراد تا حد ممکن از مصرف این غذاها پرهیز نمایند:
غذاهای حاوی چربی بالا ازجمله گوشت قرمز پرچرب، غذاهای سرخ شده، سس‌های مخصوص سالاد و... . پیشنهاد می‌شود که دیابتی‌ها برای تامین چربی مورد نیاز بدن خود از روغن زیتون، آووکادو و ماهی استفاده کنند.
غذاهایی که مقدار شکر بالایی دارند مانند نوشابه‌ها و یا چای و قهوه شیرین شده با شکر.
غذاهایی با میزان نمک بالا چون سوپ‌ها و سبزیجات کنسروی، خیارشور و گوشت فرآوری شده
همچنین انواعی از غذاها وجود دارند که توصیه می‌شود با موارد دیگر جایگزین شوند تا یک رژیم غذایی سالم را برای فرد دیابتی رقم بزنند. در ادامه جدولی آورده شده که به بررسی این غذاها و موارد جایگزین‌شان می‌پردازد.
|
غذاهای معمول |
غذاهای جایگزین |
|
نان ساندویچی سفید |
نان ساندویچی سبوس‌دار |
|
برنج سفید |
برنج سبوس‌دار |
|
بیسکوییت و شیرینی |
یک مشت آجیل |
|
نوشیدنی‌های گازدار |
آب |
|
شکلات شیری |
شکلات تلخ بالای 70% |
|
مربا یا مارمالاد با نان تست |
آووکادو یا کره بادام‌زمینی با تست |
|
کاری با برنج |
کاری با نخود و عدس |
|
چوب شور |
گردو |
منابع:
Eat Right
Diabetes & Diet: 7 foods that control blood sugar
Diabetic Diet
spotlight on…diabetic diet
